Η αλαζονική αποθέωση του ανθρώπου χαράσσει το σημείο τομής ανάμεσα στον αρχαιοελληνικό και τον αναγεννησιακό ανθρωποκεντρισμό. Η διαφορά ανάμεσα σε έναν Μανέτι, που αντιπροσωπεύει τον αστικό, θετικιστικό και φιλελεύθερο ουμανισμό των αρχών του φλωρεντινού Κουατροτσέντο, και έναν Φιτσίνο, που σημειώνει τη στροφή προς τον νεοπλατωνικό ιδεαλισμό της εποχής των Μεδίκων, είναι ότι ο πρώτος βλέπει την ολοκλήρωση του ανθρώπου στην πολιτική και πρακτική ζωή ενώ ο δεύτερος εξαρτά την ηθική τελείωση από τον θεωρητικό βίο και την ενατένιση. Ο αριστοτελικός φιλόσοφος Πιέτρο Πομπονάτσι θέτει την ηθική τελείωση ως ύψιστο σκοπό της ζωής. Τον πιο τολμηρό και προφητικά μοντέρνο ορισμό της ελευθερίας δίνει ο Πίκο ντέλα Μιράντολα (1463-1494): βλέποντας ως προνόμιο την ελευθερία του ανθρώπου να επιλέξει τη θέση του στον κόσμο, μεταθέτει ακέραιη την ευθύνη του ανθρώπινου πεπρωμένου στη συνείδηση του ατόμου.
Ο Ηρακλής και ο Προμηθέας ήταν οι μυθικές μορφές που ενσάρκωναν την ενεργητική ζωή και τη δημιουργική επινοητικότητα, μια αρετή που εκφράστηκε στο θεωρητικό έργο του Λεόν Μπατίστα Αλμπέρτι.
Η χαρακτηριστική για την εποχή λατρεία του προσώπου εκδηλώνεται στις βιογραφίες και αυτοβιογραφίες, στις προσωπογραφίες, στους τάφους με το πορτρέτο του νεκρού, στα προσωπικά εμβλήματα, ακόμη και στην ιστορία της τέχνης του Τζιόρτζιο Βαζάρι. Το δόγμα εξανθρωπίζεται και το ρίγος του ανθρώπινου πάθους διατρέχει τις ιερές σκηνές. Οι άυλες βυζαντινές μορφές εμψυχώνονται από ανθρώπινα αισθήματα, αλλαγή που αντανακλάται και στην Παλαιολόγεια τέχνη. Ο εκσυγχρονισμός των θρησκευτικών σκηνών θα ολοκληρωθεί στην Πρώιμη Αναγέννηση τον 15ο αιώνα, όταν οι καλλιτέχνες θα ντύσουν τους ήρωές τους σύμφωνα με το συρμό της εποχής τοποθετώντας τους σε δρόμους και πλατείες μιας πολιτείας.