Το συγκρότημα των Ποντικών Άλπεων, παράλληλο προς τη θάλασσα, καταλαμβάνει ολόκληρο τον ανατολικό Πόντο. Δυτικά από τις εκβολές του ποταμού Πυξίτη, σχηματίζοντας τρεις τραπεζοειδείς ταράτσες, ένας επιμήκης λόφος φτάνει ως τη θάλασσα. Αυτόν το λόφο στη χώρα των Κόλχων διάλεξαν οι Σινωπείς για να χτίσουν την αποικία τους τον 7ο αιώνα π.Χ. Μπρος στη δική της θάλασσα ανέκραξαν οι Μύριοι του Ξενοφώντα.
Η διάνοιξη από τους Ρωμαίους του ορεινού δρόμου που συνέδεσε την παλιά ελληνική αποικία με την Περσία, την Αρμενία, τη Μεσοποταμία και τη Συρία, ο ελλιμενισμός του στόλου, ο στρατωνισμός των λεγεώνων, η αυξημένη κίνηση, τη μετέτρεψαν σε μεγαλούπολη.
Τον 5ο αιώνα ιδρύεται η Επισκοπή Τραπεζούντος, η πόλη γίνεται κέντρο διαμετακομιστικού εμπορίου εξυπηρετώντας συγχρόνως τον ανεφοδιασμό στρατού και στόλου. Εδώ κατέληγε ο δρόμος της Ανατολής, από εδώ έφευγαν τα καράβια για την Κωνσταντινούπολη. Όταν οι περσικές επιδρομές κλείνουν το δρόμο του μεταξιού, η πόλη χάνει την εμπορική της σημασία, παραμένει όμως ιδανική βάση.
Με τους Άραβες προ των πυλών έζησε ο ανατολικός Πόντος από τον 7ο ως τον 12ο αιώνα. Η Τραπεζούντα ανασυγκροτείται διοικητικά και στρατιωτικά. Γίνεται πρωτεύουσα του βυζαντινού «θέματος» της Χαλδίας, η Επισκοπή της ανυψώνεται σε Μητρόπολη. Θρυλικό ήταν το «βάνδον» Ματζουκάων της Τραπεζούντας με τους ροπαλοφόρους κτηνοτρόφους που φύλαγαν με τη «ματσούκα» τα περάσματα του βουνού. Μέσα στις πτυχές του βουνού της Ματσούκας, στη χαρακιά ενός πελώριου βράχου, δύο μοναχοί από την Αθήνα εναπόθεσαν την εικόνα της Παναγίας της Αθηνιώτισσας δημιουργώντας, στις αρχές του 11ου αιώνα, τον ασκητικό πυρήνα της Παναγίας στο όρος Μελά. Το 1074, με τους Σελτζούκους προ των θυρών, ο δουξ της Χαλδίας Θόδωρος Γαβράς κηρύσσει τον Πόντο ανεξάρτητο, οργανώνει τους χωρικούς και αναχαιτίζει τη σελτζουκική προέλαση. Η Τραπεζούντα θα εξελιχθεί σε πρωτεύουσα μιας περιοχής που ξέρει να αυτοδιοικείται και να αυτοαμύνεται.
Στη διάρκεια της αυτοκρατορίας των Μεγαλοκομνηνών της Τραπεζούντας η ασκητική πολιτεία του όρους Μελά ενισχύεται. Οι Οθωμανοί θα σεβαστούν τη μεγάλη της περιουσία, την απαλλαγή από φόρους και την υπαγωγή της στο Πατριαρχείο. Η Μονή Σουμελά εγκαταλείπεται μόνο μετά την Καταστροφή, το 1923.
Τον 17ο και 18ο αιώνα, οι αρχιμεταλλουργοί της Αργυρούπολης αναπτύσσουν ισχυρότατες σχέσεις με το Μοναστήρι. Η Μονή ανακαινίζεται, γίνονται πολλά νέα οικοδομήματα, νέες τοιχογραφίες καλύπτουν τις βυζαντινές. Σήμερα, οι σαθροί σοβάδες φέρουν τοιχογραφίες του 1686, του 1712, του 1744. Τη μονή συνέδραμαν όλοι οι ορθόδοξοι της Μαύρης Θάλασσας και όλες οι διασπορές των Ποντίων.
Τον 17ο αιώνα, ξεχωρίζει η μορφή του Τραπεζούντιου Σεβαστού Κυμινήτη. Το 1683, ιδρύει στον Πόντο το Φροντιστήριον της Τραπεζούντος, εκπαιδευτικό ίδρυμα γυμνασιακής και ανώτερης παιδείας. Το 1689 αναλαμβάνει το Ελληνικό Φροντιστήριο στο Βουκουρέστι και γίνεται ο πρώτος καθηγητής-διευθυντής της Πριγκηπικής Ακαδημίας. Εξέχουσα προσωπικότητα υπήρξε και ο Δοσίθεος Νοταράς που καταπολέμησε την καθολική προπαγάνδα και πυροδότησε πολλές εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες. Το έργο του Δωδεκάβιβλος εκδόθηκε το 1715 στο Βουκουρέστι σε τυπογραφείο που είχε ο ίδιος οργανώσει. Το 1707, ο ανιψιός του Χρύσανθος ιδρύει την Πριγκηπική Ακαδημία του Ιασίου.