Η υποχώρηση της αρχαίας θρησκείας και η συνακόλουθη επικράτηση του χριστιανισμού συμπορεύτηκαν με κάποια γεγονότα-σταθμούς: α) παύουν οι διωγμοί του Δεκίου (249-250) και του Διοκλητιανού (303-304), β) το 313 το Έδικτον των Μεδιολάνων αναγνωρίζει τον Χριστιανισμό, γ) το 392 ο Θεοδόσιος Α΄ απαγορεύει τη λατρεία στα αρχαία ιερά, δ) το 435 ο Θεοδόσιος Β΄ διατάσσει την καταστροφή των ειδωλολατρικών ιερών και τον εξαγνισμό τους με την τοποθέτηση σταυρού, ε) το 529 κλείνει η Νεοπλατωνική Σχολή των Αθηνών σηματοδοτώντας το τέλος του αρχαίου κόσμου.
Τα σημαντικότερα από τα παλαιοχριστιανικά μνημεία της Ελλάδας κτίστηκαν κυρίως μετά το 425 σε πόλεις παράλιες (Θεσσαλονίκη, Νέα Αγχίαλος, Κόρινθος) ή νησιωτικές. Από τους πολλούς αρχαίους ναούς που μετατράπηκαν σε παλαιοχριστιανικές βασιλικές, ενδεικτικά αναφέρουμε: τη βασιλική στη θέση Ιερού της Αφροδίτης στον Ακροκόρινθο, τη βασιλική στο Ιερό του Ασκληπιού στην Επίδαυρο, τη βασιλική στο ναό της Αλέας Αθηνάς στην Τεγέα, το Ωρολόγιον του Ανδρονίκου του Κυρρήστου που έγινε βαπτιστήριο, τη βασιλική που κτίστηκε στο θέατρο του Διονύσου, τον Παρθενώνα που έγινε η Παναγία η Αθηνιώτισσα, το ναό του Ηφαίστου, το «Θησείον», που έγινε Άγιος Γεώργιος, το ναό της Αγροτέρας Αρτέμιδος που έγινε η Παναγιά στην Πέτρα. Η νέα θρησκεία επέλεξε να εγκατασταθεί και σε μεγάλα ιερά της αρχαιότητας, όπως η Δωδώνη και το Ηραίον της Σάμου. Συμμορφούμενοι με διάταγμα του Αρκάδιου (399) που όριζε την καταστροφή όσων αρχαίων ναών είχαν απομείνει στην ύπαιθρο, φανατισμένοι χριστιανοί κατέστρεψαν το ναό της Νέμεσης στη Ραμνούντα και θρυμμάτισαν το άγαλμά της.