Πρακτική θεσμοθετημένη στην αρχαιότητα, η εγκοίμηση επιδιώκει την ίαση της ασθένειας μέσω του ονείρου που προκαλείται με ύπνο σε ιερό τόπο αφού έχει πρώτα τηρηθεί συγκεκριμένο εξαγνιστικό τελετουργικό. Ο χριστιανισμός υιοθέτησε αυτούσια την αρχαία αυτήν πρακτική προσαρμόζοντάς την, όμως, στις δικές του επιδιώξεις και ακολουθώντας ένα τελετουργικό που έμοιαζε εντυπωσιακά με εκείνο των «ειδωλολατρικών» ιερών της εγκοίμησης. Η χριστιανική εγκοίμηση αντιπροσωπεύει μια μορφή λαϊκής (κοσμικής) θρησκευτικότητας, με αρχές και στόχους πολύ διαφορετικούς από εκείνους του ασκητισμού. Σε πείσμα της υποτιθέμενης μετατόπισης της χριστιανικής θρησκευτικότητας, από την σωματοκεντρική πολιτισμική παράδοση της αρχαιότητας, προς μια πνευματικότητα ασκητική που εχθρεύεται το σώμα, η εγκοίμηση ενδιαφέρεται πρωτίστως για το σώμα και όχι για το πνεύμα. Φροντίζει για την επίγεια ζωή όσων προσφεύγουν σε αυτήν και όχι για την μεταθανάτια. Ενώ, λοιπόν, οι ασκητές μοιάζουν να ντρέπονται που έχουν σώματα —φθάνοντας να θεωρούν την ασθένεια ως ένα είδος θείας δωρεάς που τους απαλλάσσει από το επίπονο καθήκον της εκούσιας απονέκρωσης των σωμάτων τους— οι ασθενείς της εγκοίμησης φαίνονται να έχουν τα σώματά τους σε μεγάλη εκτίμηση και να ντρέπονται για την σωματική ασθένεια και την παραμόρφωση που αυτή επιφέρει. Το παρόν άρθρο επικεντρώνεται στα Θαύματα του Αγίου Αρτεμίου, ένα εντυπωσιακό κείμενο που καταγράφει 45 ιάσεις που συνέβησαν σε ένα κέντρο εγκοιμήσεως της Κωνσταντινούπολης του 7ου αιώνα. Η εξειδίκευση του Αγίου στην θεραπεία βουβωνικής κήλης και άλλων διαταραχών των ανδρικών γεννητικών οργάνων καθιστά το κείμενο μια σπάνια και ανεξερεύνητη εν πολλοίς πηγή πληροφοριών για θέματα όπως η αντίληψη του σώματος, η ανδρική έμφυλη ταυτότητα, ο ευνουχισμός. Για την σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα ανδρική και κοσμική πελατεία του Αγίου, η ασθένεια, η παραμόρφωση και ο ακρωτηριασμός των γεννητικών οργάνων είναι μια εμφανής πηγή αμηχανίας, ντροπής και φόβου. Πρόκειται κυρίως για έναν φόβο απώλειας της ανδρικής ταυτότητας, τον οποίο άλλωστε το κείμενο αξιοποιεί με δεξιοτεχνία. Η αποστροφή προς το χειρουργείο και η εχθρότητα προς τους ιατρούς σκιαγραφούνται με εντυπωσιακό τρόπο στις αφηγήσεις των θαυμάτων — ορισμένες φορές μέσα από ολοζώντανες περιγραφές των ονείρων των ασθενών. Τα συναισθήματά τους αυτά συνδέονται, σχεδόν πάντοτε, με τον πρωταρχικό αυτόν φόβο τους να χάσουν τον ανδρισμό τους, δηλαδή να ευνουχιστούν, πράγμα που ήταν συχνά το αποτέλεσμα της χειρουργικής αντιμετώπισης της κήλης την εποχή εκείνη. Η προσφυγή στο κέντρο εγκοίμησης του Αρτεμίου προσφέρει στους ασθενείς ένα ασφαλές καταφύγιο μακρυά από την κοινωνική κατακραυγή και τον στιγματισμό που επιφέρει η ασθένεια. Γίνονται μέλη μιας κλειστής και προστατευμένης κοινότητας ομοιοπαθών όπου μπορούν να συζητήσουν ανοιχτά τα προβλήματα και τους φόβους τους, ή ακόμη και να συγκρίνουν το μέγεθος των παθήσεών τους. Παράλληλα, εξοικειώνουν τους εαυτούς τους με τις αφηγήσεις των θαυματουργών ιάσεων του κέντρου, και προετοιμάζονται έτσι σταδιακά για την πολυαναμενόμενη θεραπεία, ξαναβρίσκοντας την ελπίδα της κοινωνικής επανένταξης.
Ασθένεια και σωματικότητα στο πρώιμο Βυζάντιο: Τα Θαύματα του Αγίου Αρτεμίου
05 Jul 2011
by vziampaka
- A
- A
- A