Η «φύσις» και ο «νόμος» στην αρχαιότητα συνιστούν αντιθετικό ζεύγμα. Η «πολιτική» ύπαρξη έρχεται να υποσκάψει την ίδια τη «φυσικότητα» της ύπαρξης, όπως τουλάχιστον την επαγγέλλεται η διονυσιακή λατρεία, φτάνοντας μέχρι του σημείου να την καταργήσει. Την «επιστροφή στη φύση» ενσαρκώνει ο διονυσιασμός που, στην ινδική χερσόνησο, θα συναντήσει τον σιβαϊτισμό. Εξισορροπώντας ανάμεσα στο κοινωνικό γίγνεσθαι και τη φυσική πραγματικότητα που τον περιβάλλει, ο αρχαίος Έλληνας χρησιμοποίησε τη θυσία και για να εξευμενίσει τα φυσικά στοιχεία.
Ο «πολιτικός» ήρωας, άρρηκτα συνδεδεμένος με το δημοκρατικό πολίτευμα, εντάσσεται στην «πόλη» ως ενεργό μέλος της πολιτικής κοινότητας. Για να είναι μια θυσία «πολιτικό» γεγονός, θα έπρεπε να εμπλέκεται με τα πολιτικά πράγματα, να προάγει τον κοινό βίο των πολιτών, να αντικαθιστά μια ενέργεια «πολιτικής προαίρεσης» και να αποκτά πιθανές προεκτάσεις στο χώρο της Μεταφυσικής.
Πώς όμως επιβιώνει μέσα στο χρόνο το μοτίβο της θυσίας; Γιατί, στη μυθολογία και τον Ησίοδο, το «σφάγιον» (το θύμα) είναι ευγενούς καταγωγής; Είναι «εξιλαστήριο θύμα», «φαρμακός»; Τον τραγικό ήρωα μπορούμε να τον θεωρήσουμε υποψήφιο «σφάγιο»; Για τον Ευριπίδη, άρνηση της θυσίας σημαίνει άρνηση της θεότητας και των ηθικών της καταβολών. Αντίστοιχα, στο πλαίσιο της μεσαιωνικής και αναγεννησιακής τέχνης, η θυσία συμβολίζει τη μοναδική οδό εξιλασμού του ανθρώπινου γένους, στο όνομα του «απολωλότος προβάτου». Ανιχνεύοντας τα αίτια της έκπτωσης στο στίβο της πολιτικής πρακτικής, ο Ευριπίδης καταλήγει στην αποκοπή του ανθρώπου από τις φυσικές του ρίζες, στην «ενοχικότητα» του πολιτισμού. Στο βωμό μιας συναισθηματικής αρτίωσης, μιας πολιτικής ωρίμανσης ή μιας ερωτικής ολοκλήρωσης, ο ήρωας της τραγωδίας κατατεμαχίζεται, για να αναδυθεί από τη στάχτη του το βλαστάρι μιας νέας γενιάς ιδεωδών. Αυτή είναι η τραγική άποψη της θυσίας, αλληγορία ενός γενικότερου πολιτισμικού προτύπου, που συντάσσεται ως σωτηρία από την ασχημοσύνη, την ηθική έκπτωση, τον εκφυλισμό, τη διχόνοια: πάντα στο πνεύμα της αδελφωμένης, συνδαιτημόνος κοινότητας των προκλασικών χρόνων. Και με έδεσμα τις σάρκες του εξιλαστήριου αμνού, της θεότητας: η αναφορά στη θυσία Εκείνου δεν παύει να είναι το κατεξοχήν Μυστήριο.
Σφάγιον: το φυσικό Δίκαιο σε Θεοδικία
30 Jun 2011
by vziampaka
- A
- A
- A