Η απόλυτη εμπιστοσύνη στο παρόν και το μέλλον, θεμέλιο της ιδέας του μοντέρνου, θεωρητικά υποβαθμίζει ή καταργεί τη σχέση με το παρελθόν. Στο επίπεδο των καλλιτεχνικών μορφών η ρήξη με την αρχαία παράδοση, στην οποία ο Νεοκλασικισμός είχε προσδώσει μια ακαδημαϊκή συμβατικότητα, ήταν επίσημη και τυπική. Η ουσιαστική όμως ρήξη έγινε στο επίπεδο της λειτουργίας των έργων, με την αναζήτηση ενός νέου ρόλου για την τέχνη στη σύγχρονη πραγματικότητα. Ωστόσο, στο έργο του Σεζάν, «πατέρα της μοντέρνας τέχνης», ανιχνεύεται ο στόχος μιας πνευματικά ελεγχόμενης αρμονίας με βάση την οπτική εμπειρία της φύσης, εκπληκτικά όμοιος με εκείνον της αρχαιοελληνικής κλασικής τέχνης. Η αντιφατική σχέση του μοντέρνου ανθρώπου με το παρελθόν αποκαλύπτεται στο θεσμό του μουσείου. Αν «η τέχνη είναι κάτι παρελθόν», όπως έγραφε ο Χέγκελ, το μουσείο είναι παρόν και έχει μέλλον.
Το μένος των Φουτουριστών, Ντανταϊστών, Σουρεαλιστών κ.ά. κατά της αρχαιότητας εκφράζει τη χειραφέτησή τους από την κλασική αισθητική του μέτρου και την περιγραφική, ανθρωπομορφική αναπαράσταση. Τρία σημεία συγκεντρώνουν τις περισσότερες επιθέσεις: η μιμητική αναπαράσταση της φύσης, η κλασική αισθητική της εύρυθμης ισορροπίας και το δέος που συνήθως εμπνέουν τα καλλιτεχνικά επιτεύγματα της αρχαιότητας.
Όμως οι επιστήμες του 20ού αιώνα, κυρίως η ανθρωπολογία, διεύρυναν την έννοια της «αρχαιότητας» και οι νεοφερμένοι πολιτισμοί εισήγαγαν αντι-κλασικές εικαστικές προτάσεις. Συγχρόνως, η Μυθολογία γίνεται αντικείμενο μελέτης και δεξαμενή αρχετύπων. Ο πυρετός της ενημέρωσης, η διαδρομή: έρευνα-μουσείο-μαζικά μέσα φέρνει στην ίδια μοίρα τις εικόνες του παρελθόντος και του παρόντος. Η σύγχρονη τέχνη συντροφικά συνδιαλέγεται με την αρχαιότητα των μουσείων, του τουρισμού, ακόμα και της ακαδημαϊκής τέχνης.