Η έλλειψη γραπτών πηγών παρεμποδίζει την ερμηνεία των προϊστορικών ευρημάτων. Αβοήθητοι, αντικρύζουμε μόνο τα τελετουργικά σκεύη μιας άγνωστης ιεροπραξίας. Δίχως μυθικά και λατρευτικά συμφραζόμενα, οι γυναικείες απεικονίσεις κινδυνεύουν να παρερμηνευθούν. Στους προϊστορικούς χρόνους του Αιγαίου, οι απεικονίσεις ανδρών σπανίζουν και οι αρσενικές θεότητες δεν παίζουν κανένα ρόλο. Ωστόσο, η εξαγωγή κοινωνιολογικών συμπερασμάτων από τα υλικά υπολείμματα θα ήταν ανόητη.
Αναγνωρίζουμε την παντοδυναμία μιας θεάς στις απεικονίσεις της γυναικείας μορφής που δαμάζει ζώα. Είναι οι απεικονίσεις απλά η αποκρυστάλλωση της λατρείας της θεότητας ή και τα ίδια τα είδωλα επενδύονται με θεϊκές δυνάμεις; Και οι δύο περιπτώσεις φαίνεται να ισχύουν την εποχή του Χαλκού στον αιγαιακό χώρο.
Στα όρθια κυκλαδικά ειδώλια της πρώιμης εποχής του Χαλκού αναγνωρίζουμε τις ύστερες νεολιθικές μορφές που συμβολίζουν τη γονιμότητα και τη δημιουργία. Η ευρύτατη παρουσία τους τόσο μέσα στον οικισμό όσο και στους τάφους υποδεικνύει την κυριαρχία της θεάς στη ζωή και στο θάνατο.
Η θεά είχε απήχηση και στην Κρήτη, όπου όχι μόνο βρέθηκαν κυκλαδικά της ειδώλια (Αρχάνες) αλλά δημιουργήθηκε και μια τοπική της εκδοχή, ο τύπος της Κουμάσας. Στα λιγοστά ανθρωπόμορφα σπονδικά αγγεία της προανακτορικής περιόδου, η γυναικεία θεά φοράει ήδη μακριά φούστα. Όμως, από τη στιγμή αυτή έως και την παλαιοανακτορική περίοδο, τα ομοιώματα της θεάς αντικαθίστανται με αφιερώματα που της προσφέρουν οι προσκυνητές της στα ιερά κορυφής, ομοιώματα ολόσωμων μορφών, μελών του σώματος, ζώων ή και κοπαδιών. Η παράσταση της θεάς θα αλλάξει παραμένοντας ίδια ως τους αρχαϊκούς χρόνους: ντυμένη με υψηλόβαθμη αυλική φορεσιά, η θεά εξουσιάζει τα φίδια.
Την πρώιμη και τη μέση εποχή του Χαλκού, στην κεντρική Ελλάδα η θρησκεία φαίνεται να είναι ανεικονική, ενώ στην ύστερη εποχή του Χαλκού υιοθετείται όλο το μινωικό ρεπερτόριο απεικονίσεων. Στο απόγειο της περιόδου αυτής σημειώνεται μια τομή. Πληθώρα μικρών πήλινων ειδωλίων της θεάς, του τύπου Φι, Ψι και Ταυ, κατακλύζουν την κεντρική Ελλάδα. Από τα ονόματα των θεών στις πινακίδες του Αρχείου της Πύλου, τίποτα δεν παραπέμπει στη μία και μοναδική θεά. Πρόκειται άραγε για τη συνύπαρξη, με τοπικές παραλλαγές, δύο δογμάτων επίσημης και λαϊκής λατρείας που θα επιβιώσουν και μετά το τέλος των σκοτεινών αιώνων έως ότου αντικατασταθούν από τους ολύμπιους θεούς; Στην Κρήτη, όμως, ούτε το πέρασμα των Δωριέων δεν θα μπορέσει να σβήσει τα ίχνη της θεάς του Αιγαίου. Η θεά είναι μία και έχει πολλά ονόματα.
Θεές του Aιγαίου: η μία και οι πολλές
12 Jul 2011
by vziampaka
- A
- A
- A