Αν το περιβάλλον είναι το κέλυφος μέσα στο οποίο και διά του οποίου επιβιώνει ο άνθρωπος με σχέση δυναμικής αλληλεπίδρασης, τότε όλα τα εξελικτικά βήματα του ανθρώπινου είδους βρίσκονται χαραγμένα στο κέλυφος αυτό σαν σε χάρτη και, επομένως, είναι ανιχνεύσιμα. Με την ανίχνευση, αποκρυπτογράφηση και ερμηνεία τους ασχολείται η περιβαλλοντική αρχαιολογία. Δύο κυρίως παράγοντες καθιστούν το έργο αυτό επίπονο και σχολαστικό: η αποσπασματικότητα των αρχαιολογικών δεδομένων και η παρεμβολή αλλαγών τόσο στο φυσικό περιβάλλον όσο και στον ανθρώπινο παράγοντα που συχνά αλλοιώνουν την εικόνα του περίγυρου και την κάνουν δυσανάγνωστη. Ο περιβαλλοντικός αρχαιολόγος οφείλει να αντιλαμβάνεται τις αλλαγές στην επιφάνεια της γης, να αναλύει και να ερμηνεύει τα ιζήματα και το ρόλο τους στον τρόπο ζωής, να συμπεραίνει τη διατροφή πληθυσμών από τις ασθένειες που διαφαίνονται στα οστά τους, να αναγνωρίζει θαλασσινά από τα όστρεα και τα λοιπά κατάλοιπά τους, είδη της χερσαίας πανίδας από τα οστά τους, είδη της χλωρίδας από τη γύρη και τους σπόρους των φυτών. Τη βοήθειά τους προσφέρουν άλλες επιστήμες, όπως η Γεωλογία, η Οικολογία, η Φυσική Ανθρωπολογία, η Παλαιοζωολογία, η Παλαιοβοτανική και η Παλαιοπαθολογία.