Ο μυκηναϊκός θολωτός είναι ένα είδος τάφου μνημειακών διαστάσεων που πρωτοεμφανίζεται στη Μεσσηνία κατά την ΜΕ ΙΙΙ περίοδο και παρακολουθεί την ακμή και την παρακμή του μυκηναϊκού πολιτισμού ως τα τέλη της ΥΕ ΙΙΙΓ περιόδου κυρίως στην ηπειρωτική Ελλάδα. Τα κατασκευαστικά χαρακτηριστικά που, σε συνδυασμό, διακρίνουν τον μυκηναϊκό θολωτό από άλλους τάφους της εποχής του Χαλκού στο Αιγαίο είναι: α) ο υπόγειος και κυκλικός λιθόκτιστος θάλαμος, προσβάσιμος μέσω λαξευμένου δρόμου που οδηγεί σε κτιστή είσοδο με ανώφλι που ελαφρύνεται στατικά συνήθως με «κουφιστικό τρίγωνο», β) η λίθινη θόλος που σκεπάζει το θάλαμο, χτισμένη «κατά τον εκφορικό τρόπο», που καταλήγει σε μια μοναδική πέτρα, την «αρμονία», γ) ο τύμβος από χώμα που καλύπτει το οικοδόμημα. Το άρθρο επιχειρεί μια αναδρομή στις συζητήσεις εκατό περίπου χρόνων για την καταγωγή αυτού του ταφικού τύπου και μια κριτική αναθεώρησή τους βάσει νεότερων δεδομένων. Το πρόβλημα της καταγωγής του μυκηναϊκού θολωτού τάφου είχε εγκλωβιστεί στο γενικότερο ζήτημα περί «εκμινωισμού» του Αιγαίου. Η θεωρία της κρητικής του καταγωγής, που εν πολλοίς στηρίζεται στους «μινωικούς θολωτούς» τάφους Μεσαράς της ΜΜ Ι περιόδου, αποκρυσταλλώνεται από τους S. Hood και K. Branigan. Μεγαλύτερη ποικιλία ερμηνειών εμφανίζει η αντίθετη άποψη, ότι δηλαδή πρόκειται για φυσική εξέλιξη αρχιτεκτονικών τύπων της ηπειρωτικής Ελλάδας. Ο O.T.P.K. Dickinson δεν αποκλείει την πιθανότητα ορισμένοι από τους ΜΜ Ι και ΜΜ ΙΙ κρητικούς τάφους, όπως ο θολωτός Β Αρχανών, να έφεραν λίθινη εκφορική θόλο. Δέχεται την «εισβολή» της κρητικής μαστοριάς, επισημαίνοντας όμως ότι οι κατασκευαστικές διαφορές με τους κρητικούς τάφους (υπέργειοι, με εξωτερικούς παραθαλάμους, χωρίς τύμβο και δρόμο) αποκλείουν την απλή αντιγραφή κρητικών προτύπων. Θέτει επομένως το πρόβλημα στη βάση των ταφικών εθίμων. Ο μυκηναϊκός θολωτός χρησιμοποιείται για πλούσιες και ευάριθμες ταφές που καλύπτουν σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα. Νεκρική λατρεία δεν έχει διαπιστωθεί. Αντίθετα, ο κρητικός τάφος προοριζόταν για πολυάριθμες ταφές, σπάνια πλούσιες. Το διάστημα χρήσης του είναι πολύ μεγάλο. Οι εξωτερικοί θάλαμοι προορίζονται για νεκρική λατρεία. Ιχνηλατώντας την προέλευση αρχιτεκτονικών μόνο χαρακτηριστικών απογυμνώνουμε το μνημείο από τα ταφικά έθιμα, την κοινωνική του λειτουργία και τα πολιτισμικά του συμφραζόμενα.