Η βιομηχανική έξαρση (1850-1912) στην Κεντρική Μακεδονία δεν οφείλεται μόνο στην πολλή και φθηνή ενέργεια που πρόσφεραν οι υδατοπτώσεις στις πλαγιές του Βέρμιου. Στα αστικά της κέντρα προϋπήρχε παράδοση κλωστικής και υφαντικής, τα ίχνη της οποίας χάνονται στον 18ο αιώνα.
Στην Κεντρική Μακεδονία, το βιομηχανικό κτίριο στην πρώτη του περίοδο ακολουθεί τον αρχιτεκτονικό τύπο της ξυλόστεγης βασιλικής με μορφολογικά χαρακτηριστικά που επηρεάζονται από την τοπική λαϊκή αρχιτεκτονική. Κεντροευρωπαϊκά μηχανήματα στα νηματουργεία ή αγγλικά στα υφαντήρια και τα εριουργεία επιβάλλουν αντίστοιχες αρχιτεκτονικές λύσεις. Το βαμβακοκλωστήριο των Λόγγου-Κύρτση-Τουρπάλη στη Νάουσα παρουσιάζει όλες τις φάσεις εξέλιξης. Ο υδρόμυλος είναι κτίσμα προβιομηχανικό, λειτουργεί στα 1850-1860 και συγγενεύει μορφολογικά με τα τοπικά κτίσματα. Το νηματουργείο λειτουργεί το 1874 με αυστριακά μηχανήματα και οι οδοντωτές απολήξεις στις στέγες, που επιβάλλονται για λειτουργικούς λόγους, εισάγουν μια νέα αισθητική. Στο υφαντήριο που λειτουργεί το 1892 διακρίνεται η αισθητική του τέλους του 19ου αιώνα με τα μεγάλα μεταλλικά ανοίγματα και η χρήση νέων υλικών, όπως το σίδηρο και το τούβλο. Στις αρχές του 20ού αιώνα, η Νάουσα είναι το πιο οργανωμένο βιομηχανικό κέντρο στην Οθωμανική αυτοκρατορία.
Η βιομηχανική εξέλιξη μετατοπίζει τις ακίνητες πατριαρχικές κοινωνίες της Βαλκανικής. Δημιουργείται εργατική τάξη που κατεβαίνει σε απεργία το 1905, 1909, 1910, ενόσω οι βιομήχανοι στηρίζουν τον εθνικισμό. Ωστόσο, η ενσωμάτωση στο ελληνικό κράτος δημιουργεί προβλήματα στους κεντρομακεδόνες κεφαλαιούχους, που θα επιδεινώνονται ως το 1923. Η φαινομενική ανάπτυξη που ακολούθησε παύει το 1932. Η παγκόσμια κρίση, ο πόλεμος, ο εμφύλιος την κατέστρεψαν προτού αυτή προλάβει να ξεπεράσει την παραδοσιακή διαδικασία παραγωγής.